Psychosociale risico's op het werk voorkomen: 5 tips voor een proactieve aanpak

Het welzijn op het werk staat of valt met de aanpak van psychosociale risico's (PSR). Dit thema krijgt in België terecht steeds meer aandacht. Angst, stress, depressie en burn-out zijn het gevolg van werksituaties die de mentale gezondheid van medewerkers ondermijnen. Om stressbeheer op de werkvloer te versterken, is het essentieel om op verschillende vlakken in te grijpen. Een van die pijlers is het stimuleren van beweging om een zittende levensstijl te doorbreken en een gezonde levensstijl te bevorderen.

Wat is de realiteit van psychosociale risico’s in België? Hoe vermijd je risicosituaties en hoe reageer je als ze zich voordoen? Hieronder vind je een overzicht van de Belgische cijfers en 5 concrete tips om de mentale gezondheid van je werknemers te verbeteren.

Wat zijn psychosociale risico's precies?

Definitie van PSR

In België worden psychosociale risico's wettelijk gedefinieerd als de kans dat een of meerdere werknemers psychische schade oplopen (die gepaard kan gaan met fysieke schade) door blootstelling aan elementen van de arbeidsorganisatie, de arbeidsinhoud, de arbeidsvoorwaarden, de leefomstandigheden op het werk of de interpersoonlijke relaties op het werk.

PSR zijn vaak het resultaat van een verstoord evenwicht:

• Arbeidsinhoud: te hoge werkdruk, te complexe taken.
• Arbeidsorganisatie: gebrek aan autonomie, slecht tijdbeheer.
• Interpersoonlijke relaties: conflicten, pesterijen, ongewenst seksueel gedrag of geweld.
• Arbeidsomstandigheden: jobonzekerheid, lawaai, gebrekkige ergonomie.

Wat zijn de gevolgen?

De effecten verschillen per persoon, maar de meest voorkomende gevolgen zijn:

• Chronische angst, burn-out of depressie.
• Slaapstoornissen en aanhoudende vermoeidheid.
• Psychosomatische klachten: rugpijn (vaak stressgerelateerd), migraine, spijsverteringsproblemen of huidklachten.
• Verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
• Langdurig ziekteverzuim.

Mentale gezondheid op het werk: verontrustende Belgische cijfers

De mentale gezondheid van de Belgische werknemers staat onder grote druk. Volgens recente cijfers van het RIZIV en externe preventiediensten (zoals Idewe of Liantis):

• Burn-out in de lift: Het aantal werknemers dat langdurig arbeidsongeschikt is door psychische stoornissen (depressie en burn-out) is in vijf jaar tijd met meer dan 40% gestegen.
• Maatschappelijke kosten: Mentale stoornissen en aandoeningen aan het bewegingsapparaat (zoals rugklachten) zijn verantwoordelijk voor meer dan de helft van de uitgaven aan uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid in België.
• Absenteïsme: Gemiddeld is dagelijks zo'n 7 tot 8% van de Belgische werknemers afwezig door ziekte, waarbij een groeiend aandeel te wijten is aan stress en uitputting.
• Impact op kmo's: Terwijl grote bedrijven vaak over uitgebreide HR-structuren beschikken, zijn Belgische kmo's extra kwetsbaar voor de organisatorische impact van zelfs maar één geval van burn-

5 best practices tegen psychosociale risico's

In België is de werkgever wettelijk verplicht om een risicoanalyse uit te voeren en preventiemaatregelen te nemen.

1 - Bevorder deconnectie en dialoog

Sinds 2023 is het recht op deconnectie een verplichting voor Belgische bedrijven met meer dan 20 werknemers. Moedig je managers aan om de dialoog aan te gaan via regelmatige individuele gesprekken of informele check-ins. Toon aan dat het bedrijf luistert naar moeilijkheden rond de werkdruk.

De arbeidsgeneeskunde staat uiteraard in de frontlinie, maar niet alle bedrijven hebben eigen gezondheidsprofessionals in huis. HR en managers zijn daarom de bewakers van het mentaal welzijn van hun medewerkers. Regelmatige praatgroepen om uitdagingen te bespreken en informele individuele gesprekken zijn stuk voor stuk middelen om het woord te bevrijden en te tonen dat de onderneming haar werknemers niet alleen laat in deze situatie.

2 – Wijs de juiste contactpersonen aan (Vertrouwenspersoon)

De Belgische wetgeving voorziet in sleutelrollen. Zorg ervoor dat je medewerkers hun interne Vertrouwenspersoon kennen of de Preventieadviseur Psychosociale Aspecten (PAPA) van je externe preventiedienst (bv. Cohezio, Mensura, Idewe). Deze personen zijn opgeleid om meldingen objectief en in alle vertrouwelijkheid te behandelen.

3 – Evalueer de werkdruk en de ergonomie

Overbelasting is de nummer één oorzaak van PSR. Gebruik tools om tijdrovende taken te automatiseren of herbekijk de verdeling van projecten. Vergeet de ergonomie niet: een slechte fysieke inrichting verhoogt de mentale vermoeidheid.

4 – Een concreet programma voor stressvermindering ontwerpen

Het erkennen en aanpakken van risico's op zowel persoonlijk als collectief niveau vereist een specifiek antistressprogramma. Verre van een 'gadget' of een marketingstunt, kan zo’n programma rusten op reële ontspanningsmomenten die helpen om afstand te nemen van spanningen. Hiervoor is het essentieel om een beroep te doen op erkende professionals.

In de Verenigde Staten biedt 77% van de bedrijven een EAP (Employee Assistance Program) aan hun werknemers aan. EAP’s vormen een vast onderdeel van het welzijnsbeleid door in te spelen op organisatorische risico's. Wanneer deze problemen niet worden aangepakt, leiden ze voor de onderneming tot:

• Slechte prestaties

• Stress

• Absenteïsme (ziekteverzuim)

• Verlies van betrokkenheid

• Gebrekkige klantenservice

• Toename van arbeidsongevallen

5 – Stimuleer fysieke activiteit om spanningen te lossen

Veel mensen sporten om hun "hoofd leeg te maken". Achter deze uitdrukking schuilt een reële waarheid: sport stelt je in staat om je aandacht te richten op je lichaam en je ademhaling, wat ontspanning bevordert. En dat is niet alles: sportieve activiteit stimuleert de aanmaak van endorfines, de antistress-hormonen bij uitstek.

Hoewel fysieke en sportieve activiteit op zich niet volstaat om psychosociale risico's te voorkomen — de oorzaken daarvan liggen immers vaak in de arbeidsomstandigheden — draagt het wel aanzienlijk bij aan het loslaten van de spanningen die stress veroorzaken. Zo vermindert sport, bij minstens 20 minuten per dag, stress en angst door de productie van neurotransmitters in de hersenen te stimuleren, wat een gevoel van welbehagen opwekt.

Om werknemers aan te moedigen, is het belangrijk om fysieke activiteiten aan te bieden binnen het bedrijf. Dit zorgt bovendien voor een positieve groepsdynamiek en onderlinge motivatie.

Voorkomen, luisteren, handelen

Psychosociale risico's op het werk mogen niet langer worden onderschat. Ze brengen aanzienlijke menselijke, organisatorische en economische kosten met zich mee. Door proactief op te treden met luisterbereidheid, welzijnsprogramma's en een menselijkere bedrijfscultuur, versterken organisaties de gezondheid van hun teams en hun collectieve efficiëntie. Het voorkomen van psychosociale risico's is investeren in de sociale duurzaamheid van de onderneming.

Om werknemers te stimuleren, helpt het aanbieden van fysieke activiteiten binnen het bedrijf bovendien om een positieve groepsdynamiek en onderlinge motivatie te creëren.